Papiamento den Teatro y den Medionan di Comunicacion

Papiamento den Teatro y den Medionan di Comunicacion

Linguista Ramon Todd Dandaré ta elabora:

ORANJESTAD (AAN):    Linguista Ramon Todd Dandaré durante su presentacion recien den cuadro di Dia Internacional di Lenga Materno a elabora riba e tema: 'Evolucion y Emancipacion di Papiamento, di lenga di catibo pa lenga di universidad'.

            El a trece dilanti e tema di Papiamento den Teatro y den medionan di comunicacion. El a splica cu e aumento di actividad escenico na e islanan ABC na Papiamento a cuminsa den añanan ‘40, cu traduccion for di otro idioma. El a alcansa su punto culminante den añanan ’60 pa ‘90. Algun di e contribucionnan mas significante, di tanto cu tabatin y ainda tin, tabata di May Henriquez na Corsou, kende, entre otro, a traduci Le médecin malgré lui (Ami dokter? Lubidá!) di e autor Frances Molière na 1953 y na 1969 Shakespeare su The taming of the Shrew (Kani mi, pa mi kani bo ).

            Na 1968 e autora y traductora Arubiano biba na Corsou Nydia Ecury a traduci Il bugiardo (Mentira na Granel) di e dramaturgo Italiano di siglo 18 Carlo Goldoni y na 1971 el a traduci The Rose Tattoo (E rosa tatuá) di Tennessee Williams. Na 1990 el a traduci Romeo y Julieta di William Shakespeare, adapta y presenta bou di direccion di e directora Arubiano Burny Every den Cas di Cultura na ocasion di e di 30 aniversario di Colegio Arubano. Tambe ta digno di mencion e traduccion di Jules de Palm na 1967 di Shakespeare su A Midsummer Night’s Dream (Ilushon di Anochi).

            Un otro traduccion notabel ta Antigona di e autor Griego Sophocles (di aña 441 prome cu Cristo), traduccion na Papiamento realisa door di Burny Every, Ramon Todd Dandaré y Pedro Velásquez. Interesante ta cu a traduci y presenta e obra den verso yambico original door di Grupo Teatral Arubiano na mei 1977 na Aruba y na juni 1977 na Corsou. E presentacionnan cu sala completamente yen tabata un exito rotundo.

            Den añanan ’60 a forma dos grupo di teatro masha importante pa bida teatral na Antia Hulandes: Mascaruba di Aruba (na 1961) y Thalia di Corsou (na 1967). E gruponan aki a sa di presenta masha hopi obra teatral adapta na Papiamento, mescos cu un otro grupo, esta Sociedad Pro Arte Escenico (na Corsou) di Eddie Pieters Heyliger, cu for di comienso di añanan cincuenta tabata pone obra adapta na Papiamento riba escenario.

            E sucesonan di dia 30 di mei 1969 na Corsou a conduci na un deseo creciente pa afirma e propio identidad, tambe na e otro dos islanan. Esaki tabata un di e motibonan pa un produccion mas prolifico di obra original na Papiamento, entre otro door di Pacheco Domacassé na Corsou. Na Boneiro Grupo Teatral Boneriano, bou di direccion di Rudy Domacassé, tabata hopi activo den añanan ‘80, cu produccion di obra na Papiamento. Y aki na Aruba, pa loke ta produccion original na Papiamento, por menciona Teatro Experimental Arubiano, dirigi y guia pa loke ta dramaturgia door di Ernesto Rosenstand, kende den añanan 70-80 a dirigi un grupo cu tabata produci obra colectivo propio na Papiamento, presenta hopi biaha bou di direccion di Carlos Croes.

            E actividad di traduccion na Papiamento tabatin y te ainda tin un efecto beneficioso, den e sentido cu el a y ta amplia e alcance di actividad na cualnan por a aplica y por aplica Papiamento. Status di e idioma a mehora y a engrandece segun cu a bin ta traduci na Papiamento un gran cantidad di obra conoci internacionalmente. Mescos cu practicamente cualke lenga e desaroyo di e forma skirbi ta un paso crucial den e crecemento y enrikecemento di e lenga mes. E papiadonan di Papiamento tin un debe di gratitud grandi na e escritornan, poetanan, dramaturgonan, traductornan, musiconan y otro profesional cu a uza y ta uza nos lenga den nan obra. Y, den esaki, no por keda sin menciona, a pesar di tur critica cu tin, e trabou di e periodistanan na Papiamento.

 

Medio di comunicacion masivo na Papiamento

            E prome corant publica na Aruba, a aparece na 1890, El Semanario, publica na Papiamento, Hulandes y Spaño. Den transcurso di historia, for di tempo cu a publica e prome periodiconan den siglo 19, Corsou mescos cu Aruba a haya hopi corant y otro publicacion periodico, na comienso na Papiamento y/of Hulandes y/of Spaño, y despues cambiando exclusivamente pa un solo idioma, cu Ingles biniendo acerca despues di establecemento di Refineria Lago na San Nicolas. Particularmente despues di dia 30 di mei 1969 mayoria di periodico a sali publica exclusivamente na Papiamento.

            Na Aruba tin actualmente tres corant diario imprimi (Diario, Bon Dia y Solo di Pueblo), y shete corant digital (24ora.com, Aruba Native, Awe24.com, Awe Mainta, MasNoticia.com, NoticiaCla.com y Trempan) completamente na Papiamento. Tin cinco canal di television y diesdos radioemisora cu ta transmiti exclusivamente na Papiamento. Banda di eseynan, tin corant publica y radioemisora cu ta transmiti na Hulandes, Ingles y Spaño, como tambe na television.