ORANJESTAD (AAN): Den e ultimo simannan por a scucha diferente debate,
pero locual pa Parlamentario Edgard Vrolijk ta hopi importante ta pa splica abo, e pueblo, con e procedura di un Rijkswet ta hinca den otro. Pa haci e informacion mas facil e lo reparti esaki den diferente fase: (1) Fase di preparacion, (2) Fase di tratamento den Conseho di Ministernann di Reino y (3) E procedura formal ancra den Statuto di Reino.
1) Fase di Preparacion
Den e fase aki gobiernonan ta yega na un Bestuurlijk Akkoord. E bestuurlijk Akkoord aki ta duna intencion cu e paisnan lo purba yega sea un onderlinge regeling of un Rijkswet. Den esaki nan ta schakkel in ambtenaarnan di e paisnan, unda ta dunanan e direccion pa sigui y nan ta sinta hunto pa yega na un concepto den e caso aki e concepto di ley di Reino HOFA. Den e proceso aki nan ta informa nan gobiernonan y eyden si no ta di acuerdo ta duna feedback y ta sigui. Una bes cu e ambtenaarnan bisa cu nan no por saca mas di locual nan a bin ta trata, nan duna nan gobierno di conoce cu nan a yega na e final di e concepto. Pesey nan ta yama e parti aki tambe e fase di ambtenaar. Una bes cu esaki keda cla ta pasa pa un Bestuurlijk Overleg entre e paisnan cu ta bezig cu ley pa wak si ta yega na un onderlinge regeling of rijkswet. Si un gobierno ta sinti cu e no ta di acuerdo cu e concepto, e por dicidi di no sigui y cos ta caba ey.
2) Fase di tratamento den Conseho di Ministernan di Reino
Una bes cu den Bestuurlijk Overleg dicidi cu ta di acuerdo cu e concepto y den e caso aki di HOFA cu a tuma lugar dia 13 di augustus 2025, ta pasa e concepto pa Conseho di Ministernan di Reino (pues na Hulanda) y esaki oficialmente ta aproba esaki y por cuminsa e proceso di Rijkswet. E proceso di un Rijkswet ta cuminsa cu un consulta di internet (internetconsultatie). Esaki ta duna tur hende oportunidad pa duna nan opinion riba e ley aki, pues abo tambe por subi online y duna bo opinion. Pa cu e HOFA esaki a pasa caba.
Una bes cu consulta online aki keda cla, mester bay bek Conseho di Ministernan di Reino pa un biaha mas aproba pa sigui cu e siguiente stap den e fase aki cu ta manda e concepto HOFA pa Raad van State. Den e stap aki ainda Gobierno por bisa cu no ta sigui cu e proceso. Pero, mirando cu Gobierno AVP-Futuro a bay di acuerdo cu e concepto den e bestuurlijk overleg di 13 augustus 2025 (sin bisa niun hende nada), ta dificil pa trek terug.
Una bes cu e conseho di Raad van State (na Hulanda) ta bek, e gobiernonan ta sinta hunto pa wak kico nan lo por adapta den e concepto di Ley HOFA of si nan ta scoge pa no adapta nada. Una bes cu nan keda cla cu esaki, nan ta bolbe bay Conseho di Ministernan di Reino y ta aproba e concepto pa cuminsa e procedura formal di ley den e parlamentonan di e paisnan cu esaki lo bay conta.
3) Procedura formal ancra den Statuto di Reino
Una bes cu aproba e concepto, ora esaki keda cla cu e conseho di Raad van State (na Hulanda) y haci cambio of no haci cambio, ta cuminsa e procedura formal describi den articulonan 15 pa 19 di Statuto di Reino. Articulo 15 ta duna di conoce cu e ley tin di ser manda na Tweede Kamer y den e caso aki na Parlamento di Aruba simultaneamente. Ora manda esaki ta bin acompaña pa un fecha cu mester entrega un verslag conforme articulo 16 door di parlamento di Aruba y Tweede Kamer. Una bes cu e verslag bay pa Gobierno di Aruba y Hulanda, nan tin di sinta hunto y contesta preguntaanna y remarkenan duna den e verslag y esaki ta ser contesta den un Nota naar Aanleiding van het Verslag (NAV) y ta ser entrega hunto cu e ley na Parlamento di Aruba y Tweede Kamer. Esaki nifica cu e ley ta cla pa ser trata.
Aki ta unda e Presidente di Tweede Kamer (parlamento di Hulanda) ta pone un fecha pa tratamento di e ley di HOFA na Hulanda. Conforme articulo 17 di Statuto di Reino, Parlamento por manda representantenan como bijzondere gedelegeerden cu por papia den e reunion aki y sigur si kier entrega un mocion of amienda mester sosten di parlamentarionan di Tweede Kamer pa entrega esakinan. Na e momento ey, den Tweede Kamer, ningun miembro di Parlamento di Aruba tin e autoridad. Pa parlamentarionan di Aruba por representa Aruba mester di aprobacion di un mayoria di parlamento pa por bay. Ami, Edgard Vrolijk, no por lanta bela bay pa representa bo aya na Hulanda si aki den den cas di pueblo, den parlamento, nan no duna mi e ok pa haci esaki, sin mayoria mi no por bay.
Di otro banda, gobierno tambe por manda su Gevolmachtigde Minister pa atende e reunion aki. Pa e caso specifico di HOFA, por bisa cu den bista cu como Gobierno mes a bay di acuerdo den e bestuurlijk overleg di 13 di augustus 2025 y a sigui e procedura den Conseho di Minister di Reino e no tin mucho sentido pa manda un representante den e reunion aki.
Awo, ban ‘gaat ervan uit’ cu parlamento di Aruba ta aproba un bijzonder delegatie pa bay representa e pueblo Arubiano aya den Tweede Kamer. Si esaki sosode, na final di dia ta importante pa nos keda corda cu ta e 150 parlamentario Hulandesnan ta esnan cu ta bay vota riba e ley aki y riba cualkier mocion of amienda cu keda presenta. No ami, no un di AVP, no un di Futuro, pero 150 Hulandes cu no conoce nos niun ta esunnan cu ta bay tin e ultimo palabra. Si Parlamento di Aruba no aproba bijzondere gdelegatie pa ta presente, esaki ta nifica cu no tin ni necesaidad di debati y practicamente e ley lo ser aproba den Tweede Kamer.
Conclusion
Pa mi e ta importante pa abo ta bon informa di e procedura pa asina ningun hende tuma bo haci. Pues resumiendo, e ley aki ta na Parlamento solamente pa traha verslag cu mi a menciona den fase 3. Si Parlamento di Aruba no ta di acuerdo cu esaki na e momento ey por stop esaki y mester pasa door di un reunion publico unda ta vota riba un mocion y no e ley, unda ta bisa cu no tin consensus den Parlamento y cos lo caba ey.
Durante reunion publico dia 28 di oktober Coalicion AVP-Futuro a entrega un mocion pa instrui Gobierno pa sigui numa cu e procedura, esta pa manda e concepto Raad van State. Pues actualmente HOFA ta den Fase 2 mane describi aki. E ley ta keto bay den e fase di Conseho di Ministernan di Reino unda cu despues di e Bestuurlijk Overleg di 13 di augustus 2025 a bay di acuerdo cu e concepto y por a cuminsa e proceso describi den e fase di Conseho di Ministernan di Reino.
Finalisando, di e forma aki abo por wak pa bo mes cu e Bestuurlijk Akkoord ta e comienso di e procedura unda e paisnan ta pone e intencion pa yega na un acuerdo. Den e Fase di Preparacion ta duna guia y anytime por stop e proceso si no ta di acuerdo cu esaki. Fase 1 ta uno cu ta dura hopi largo pero unabes cu bay di acuerdo manera a pasa riba 13 di augustus 2025 door di Gabinete AVP-FUTURO ta haci e situacion uno hopi mas complica. Di e forma aki bo mes por wak con e rol di Parlamento ta minimo den e proceso aki y e unico cu por haci ta para hunto cu otro ora e concepto bin pa traha verslag. Aki ta unda nos por expresa cu no tin consensus y cu nos no kier HOFA!