Campaña Nacional di Educacion Cibernetico
ORANJESTAD (AAN): Nos tin un reto grandi den bentana digital. Awendia, nos ta biba den un mundo cu ta cada biaha mas digitalisa. Medio social, internet y aparatonan moderno ta habri bentanan grandisimo pa comunicacion, educacion y trabao. Pero e mesun bentanan aki por bira un porta pa peligro —specialmente pa nos mucha- y hobennan, adulto- y adulto mayornan.
Con trata cu esaki: E prome paso ta educacion y conciencia. Nos mester compronde cu tur loke ta pasa online no ta semper sigur. Den mundo digital tin hende malintenciona cu ta busca victimanan inocente pa manipula, horta data personal, of te hasta comete crimen digital.
Pa trata cu esaki, ta importante: (*) Papia regularmente cu bo yiu y hobennan di e peligro riba internet. (*) Establece regla cla tocante con pa uzo di red social y aparatonan digital. (*) Mantene programa antivirus y software di seguridad actualisa. (*) No comparti informacion personal cu hende desconoci.
Con pa reconoce peligernan riba social media y den e mundo cibernetico: Corda cu tin cierto señalnan por mustra cu algo no ta sigur: (*) Mensahe of “friend request” di hende cu bo no conoce. (*) Ofertanan cu ta parece “demasiado bon pa ta berdad”. (*) E-mail of mensahe cu ta pidi bo password, number di cuenta, of dato personal. (*) Link sospechoso cu ta bisa “clic aki” sin splica claramente pa kico.
E hacker y cybercriminalnan ta uza engaño emocional, chantahe, scam financiero, y fake news pa logra nan meta. (*) Cua ta e miho manera y campaña pa reach out cerca di nos pueblo.
Pa proteha nos comunidad, Aruba por implementa un Campaña Nacional di Educacion Cybernetico, cu ta inclui: (*) Charla nan den scol y centro comunitario. (*) Programanan educativo riba TV, podcast, medio social y radio. (*) Material visual y digital pa adverti riba peligronan online. (*) Creacion di un línea di ayudo (hotline) pa reporta abuso digital. (*) Colaboracion cu institucionnan di gobierno y priva pa educa tur grupo di edad.
E peligernan cibernetico y su consecuencia: E tiponan di peliger mas comun ta: (*) Cyberbullying – Insulto, menaza of humiliacion riba red social. (*) Grooming – Adultonan malintenciona cu ta gana confianza di mucha pa abusonan sexual. (*) Phishing – E-mail of mensahe cu ta trata na horta bo informacion bancario. (*) Scam financiero – Ofertanan falso cu ta laga bo perde placa. (*) Fake news – Informacion falso cu ta crea miedo y division den comunidad. (*) Robo di identidad – Uzo ilegal di bo data personal.
Recomendacionnan pa Aruba: (*) Crea un programa nacional di alfabetisacion digital pa mayor- y hobennan, tambe nos adulto mayornan. (*) Promove responsabilidad digital den school y trabao. (*) Establece colaboracion entre polis, scol y ONG pa preveni crimen cibernetico. (*) Educa mayornan pa no confia na tur loke nan mira online.
Mensahe final pa nos mucha-, hobennan, adulto- y adulto mayornan: Nos ta biba den un epoca cu e “cybermundo” ta parti di nos bida, pero seguridad digital ta responsabilidad di tur hende. (*) Muchanan: No papia cu hende straño online, y semper conta cu bo mayornan y conta nan si algo ta molestiabo. (*) Hobennan: Uza bo red social cu respet, sin preocupa di e “likes” of “followers”. (*) Adulto mayornan: No haya berguensa pa pidi yudansa, si bo no ta compronde un mensahe of un website.
E mas importante ta mantene confianza y comunicacion abierto den cada famia. Solamente asina nos por proteha nos pueblo, nos identidad y nos futuro den e mundo cibernetico di awe. Sea huicioso y cuida bo mes, bo yiunan y nos adulto mayornan.
“Proteha bo mente, bo curason y bo identidad - tanto den bida real como den bida digital.”