Haci control di Pispis pa e no causa daño na bo mata di Papaya

Haci control di Pispis pa e no causa daño na bo mata di Papaya

Aworaki na Aruba    *Papaya Mosaic Virus (PMV) Papaya Ringspot Virus (PRV)

ORANJESTAD (AAN): Na multiple ocacion kisas canando den bo cultivo bo ta mira bo matanan cu tipo di plaga cu por causa daño na bo cultivo of kisas tambe nan por transmit otro tipo di malesanan di mata cu abo no por imagina. Bo ta pensa tin ora ta di unda e malesa of e plaganan aki ta bin y sigur bo lo no tin un respuesta pa e problema cu el a causa ni tampoc con pa combati’e. Claro si bo laga esaki sali for di man e por caba cubo cultivo den algun siman.

   Tin biaha e por bay di un malesa pa otro ta dependiendo di e tipo di cultivo cubo tin. Como departamento responsabel Departamento di Agricultura, Cria y Pesca Santa Rosa tin e deber di informa productornan local riba cualkier plaga of virus cu por causa daño nan na cultivo. Sigur un di e virus nan cu ta activo den e ultimo temponan aki por ta e Papaya Mosaic Virus (PMV) y Papaya Ringspot Virus (PRV)

   Pispis: Nomber comun y nomber cientifico; Nomber na Papiamento “Pispis”, Spaño Cochinilla Rosada, Cochinilla Hibisca, Ingles: Pink Mealy Bug, Pink Hibiscus Mealy Bug, Grapevine Mealy Bug, Grape Mealy Bug, Hulandes: Rose Wolluis, Nomber Cientifico: Maconellicoccus Hirsutus.

   Origen y aña constata e Plaga: Origen di e Pispis aki ta for di India. Pa prome biaha constata den Caribe na Grenada na aña 1992. Na aña 1996 na St. Maarten y na July aña 1997 na Curaçao. July 1997 na St. Eustatius y igualmente na Aruba na 1997.

   Ciclo: Pispis tin un ciclo di bida no comun y compleho cu ta dunanan e habilidad pa multiplica den tempo relativamente corto populacion masha grandi. Nan por sobrevivi periodonan di secura como webonan fertiliza cu ta worde pega na retoñonan of otro parti di mata. Ora cu tin crecemento di blachinan nobo ninfanan por sali for di e webonan y ta bira Pispis adulto sin hala y cu nan ta cuminsa produci otro ninfanan bibo mesora manera “Parthenogenetico (sin fertilisacion).

   Tur ninfa ta femenino cu ta bira adulto mas liher. Un Pispis adulto por produci 80 ninfa bibo den 18 dia y na mes momento tur ta bira adulto den 5 dia, y na nan turno nan ta ripiti e ciclo. Por tin 10 of 12 generacion durante e tempo di yobida. Si e populacion bira denso un generacion por desaroya hala y muda pa un otro mata anfitrion no infesta.

   E daño haci: Daño di Papaya Mosaic Virus (PMV) y Papaya Ringspot Virus (PRV) ta como lo siguiente.

   E tipo di Pispis aki di color blanco ta concentra mas bou di e blachi mata di Papaya. Aki ta caminda cu nan ta hinca nan puy den e blachi di e mata y asina evita cu e contenido sigui pa desaroyamento di e blachi y nan ta chupa e contenido. Hunto cu e chupamento di e contenido di e blachinan nan ta trasmiti e virus cu ta “Papaya Mosaic Virus” y e Papaya Ringspot Virus. E Papaya Mosaic Virus ta afecta e blachinan di Papaya caminda cubo por nota cu e blachinan ta cuminsa haya varios mancha (spotnan) geel cual ta causa e Papaya Ringspot Virus.

   Esaki ta causa tambe cu e blachinan ta cuminsa deforma y mustra dobla y machica. E manchanan aki ta aparece riba e fruta tambe. Ta causa retardacion di crecemento di retoño, flor y fruta y declinacion di vigor di e mata. Tur e tipo di mata cu ta di famia “Solanacea” ta haya e tipo di vuris aki manera entre otro, Tomati, Promenton, Berehein, E vuris aki di PMV y PRV por reduci e produccion di e fruta di Papaya te na 85%. E tipo di virus aki cu ta worde causa door di worde transporta via di vruminga pa otro matanan cu ainda no tin e virus. Pesey ta bon ta observa bo matanan hopi bon y mantenenan liber di Pispis y tambe vruminga.

   Control: E malesa di virusnan aki di Papaya Mosaic Virus (PMV) y Papaya Ringspot Virus (PRV) no tin cura. Mester elimina y deshaci di e matanan contagia completamente. Mester coba y kita e mata completamente for di den suelo y evita pa malesa sigui plama na e otro matanan den vecindario. Dado caso si ta bay corta e mata mester cort’e mas tanto posibel pareu cu suelo.

   Mester kima tur locual cu worde corta of ranca for di suelo pa caba cu e virus. Pero manera tur hende sa cu no ta permiti pa kima. Te na e momentonan aki no tin ningun tipo di pesticida biologico pa combati e virus aki. Pesey lo ta hopi bon pa controla bo matanan regularmente riba e sintomanan cu e virusnan aki pa evita cu e situacion sali for di man. Mantene tambe bo hermentan limpi si dado caso bo a uza e hermentnan aki riba un mata infesta percura pa desinfecta esaki prome cu bay uze riba un mata no infecta.

   Por haya pesticidanan cu por combati e Pispis na prome instante cu el a worde detecta riba bo mata. Entre otro por uza cu insecticida (M-pede), Malation, Diazinon, Lannate y Dimethoaat (Rogor Blue). Tene na cuenta cu ningun di e pesticidanan ultimo menciona no ta obtenibel na Santa Rosa.